Ο ναός της Παναγίας Αγιογαλόυσαινας βρίσκεται μετά το χωριό Άγιο Γάλας το οποίο παλαιότερα ονομαζόταν Άγιος Θαλελαίος.
Μετονομάστηκε σε Άγιο Γάλας εξαιτίας του σπηλαίου της περιοχής όπου υπάρχει σταλακτίτης σε σχήμα μαστού και στάζει λευκό σταλακτικό υγρό. Σύμφωνα με την παράδοση, λεπρή κόρη βασιλιά βρέθηκε στο χωριό Άγιος Θαλελαίος και ακολουθώντας τις οδηγίες μίας μαυροφορεμένης γυναίκας που είδε στο όνειρο της, έφτασε στο σπήλαιο.
Χρησιμοποιώντας το νερό της πηγής και θεραπευμένη από την αρρώστια της ζήτησε από τον πατέρα της να χτίσει μία εκκλησία σε αυτό το σημείο.
Το έδαφος ήταν ανώμαλο και ενώ οι τεχνίτες άρχιζαν να χτίζουν την εκκλησία στην απέναντι πλευρά, κάθε πρωί έβρισκαν τα εργαλεία τους στην πλευρά του σπηλαίου. Τελικά η εκκλησία χτίστηκε το 13ο ή 14ο αιώνα στην είσοδο του σπηλαίου.
Στον άλλοτε πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο του ναού πλέον σώζεται μόνο η παράσταση της Πλατυτέρας και το αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1721.
Ο ναός καταλήγει σε σπήλαιο και στο βάθος υπάρχει μικρό παρεκκλήσι με αγίασμα.
Πρόκειται για ένα μικρό μικρό βυζαντινό ναό του 13ο αιώνα. Στο εσωτερικό του υπάρχει σπάνιο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1711 και δείγματα από τις παλαιότερες αγιογραφίες στο νησί της Χίου, που κάποτε κάλυπταν όλο το ναό.
Σύμφωνα με τον θρύλο, κάποιος βασιλιάς του Βυζαντίου εξόρισε την λεπρή κόρη του στην Χίο. Η άρρωστη κόρη έφτασε στο σπήλαιο όπου ανέλαβε την φροντίδα της μια μαυροφορούσα. Μετά από τρία χρόνια ο βασιλιάς μετανοιωμένος έστειλε να φέρουν την κόρη του πίσω, αλλά οι απεσταλμένοι του την βρήκαν θεραπευμένη από το νερό που έσταζε από την σπηλιά. Ο Βασιλιάς τότε διέταξε να κτισθεί εκκλησία στην περιοχή, αλλά οι εργάτες κάθε πρωί έβρισκαν τα εργαλεία τους έξω από την σπηλιά. Έτσι, η εκκλησία κτίσθηκε έξω από αυτήν και η περιοχή πήρε το όνομα Άγιο Γάλας λόγω του θεραπευτικού υγρού που έμοιαζε σαν γάλα.
Πηγή
