Γενικά στοιχεία.
Είναι μια καταστροφική νόσος στην οποία οι
κυψελίδες οι οποίες προωθούν την ανταλλαγή οξυγόνου μεταξύ του ατμοσφαιρικού
αέρα και του αίματος, καταστρέφονται.
Το κάπνισμα αποτελεί την κυριότερη αιτία
εμφυσήματος η οποία καθιστά τη νόσο αποτρέψιμη. Υπάρχουν όμως και άλλες αιτίες
της νόσου, γενετικές, όπως η έλλειψη της α1-αντιθρυψίνης.
Το λαχάνιασμα είναι το αρχικό σύμπτωμα του
εμφυσήματος. Πρόκειται για προοδευτικό παράπονο το οποίο επιδεινώνεται με την
πάροδο του χρόνου. Στα αρχικά στάδια της νόσου, το λαχάνιασμα μπορεί να
συμβαίνει στην άσκηση και την καθημερινή δραστηριότητα αλλά τα συμπτώματα
βαθμιαία χειροτερεύουν μέχρι του σημείου να εμφανίζονται κατά την ανάπαυση.
Η διάγνωση του εμφυσήματος θα βασιστεί στο
ιστορικό, την φυσική εξέταση και τον έλεγχο της αναπνευστικής λειτουργίας. Από
τη στιγμή που θα εμφανιστεί εμφύσημα,
αυτό δεν θεραπεύεται αλλά τα συμπτώματα
μπορούν να ελεγχθούν. Φαρμακευτικά σκευάσματα υπάρχουν για να διατηρούν την
καθημερινή φυσική δραστηριότητα και την ποιότητα ζωής των ασθενών με εμφύσημα.
Χορήγηση οξυγόνου μπορεί να απαιτηθεί. Εκγύμναση και εκπαίδευση είναι
ουσιαστικά στοιχεία της θεραπείας του εμφυσήματος και της πνευμονικής
αποκατάστασης. Το εμφύσημα δεν επηρεάζει την χρονική διάρκεια της ζωής αλλά την
ποιότητά της. Δεν υπάρχουν μελέτες οι οποίες να προβλέπουν το προσδόκιμο
επιβίωσης ασθενών με εμφύσημα.
Εισαγωγή.
Οι πνεύμονες είναι όργανα τα οποία είναι υπεύθυνα
για την ανταλλαγή του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα μεταξύ του
αναπνεόμενου αέρα και του αίματος. Ο αέρας φτάνει στις κυψελίδες μέσω του
βρογχικού δέντρου. Όταν εισπνέουμε ο αέρας εισέρχεται στους πνεύμονες και οι
κυψελίδες διαστέλλονται. Το οξυγόνο μεταφέρεται με την αιμοσφαιρίνη των ερυθρών
αιμοσφαιρίων για μεταφορά στο υπόλοιπο σώμα προς χρήση. Καθώς το οξυγόνο
προσκολλάται στο ερυθρό αιμοσφαίριο, το διοξείδιο, το άχρηστο προιόν του
μεταβολισμού , αποσυνδέεται και περνάει στις κυψελίδες από όπου εκπνέεται.
Τι είναι εμφύσημα;
Εμφύσημα είναι μια προοδευτική νόσος των
πνευμόνων και συμβαίνει όταν τα τοιχώματα των κυψελίδων καταστρέφονται. Στα
αρχικά στάδια υπάρχει και φλεγμονή των μικρών αεραγωγών ή των βρογχιολίων
η οποία περιορίζει την ποσότητα του αέρα που μπορεί να φτάσει στις κυψελίδες.
Σε προχωρημένο εμφύσημα υπάρχει επίσης απώλεια της ελαστικότητας των τοιχωμάτων
των κυψελίδων οι οποίες ακόμη δεν έχουν καταστραφεί. Όσο το εμφύσημα
εξελίσσεται και όλο και περισσότερες κυψελίδες καταστρέφονται , αρχίζουν να
σχηματίζονται φυσαλίδες. Πρόκειται για σάκους στον πνεύμονα , γεμάτους αέρα,
που δεν συμμετέχουν όμως στην αναπνοή. Μπορεί να γίνουν εξαιρετικά μεγάλες σε
μέγεθος και συνήθως βρίσκονται στους άνω λοβούς .Οι φυσαλίδες αυτές
εμπεριέχουν τον κίνδυνο να σπάσουν και να προκληθεί έτσι πνευμοθώρακας. Ό σο
προχωρά η καταστροφή του πνευμονικού παρεγχύματος , ο πνεύμονας δεν μπορεί να
διατηρήσει τις συγκεντρώσεις του οξυγόνου στην κυκλοφορία οπότε ο οργανισμός
αναπληρώνει αυτή τη δυσκολία με την αύξηση του αριθμού των αναπνοών.
Παράγοντες κινδύνου για εμφύσημα.
Ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου είναι το
κάπνισμα το οποίο ενεργοποιεί φλεγμονώδη κύτταρα στους πνεύμονες. Η φλεγμονή
προκαλεί
Α) οίδημα μεταξύ των βρογχιολίων
Β) ενεργοποίηση ενζύμων που καλούνται
πρωτεάσες τα οποία επιτίθενται και καταστρέφουν τον πνευμονικό ιστό.
Το εμφύσημα είναι και στοιχείο γήρανσης του
οργανισμού. Με την πάροδο της ηλικίας μειώνονται οι ελαστικές ιδιότητες
των πνευμόνων.
Στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες μια άλλη αιτία
εμφυσήματος αποτελεί η ρύπανση των εσωτερικών χώρων. Στους πληθυσμούς αυτούς
είναι πολύ συνηθισμένο να υπάρχουν σόμπες για μαγείρεμα οπότε ο καπνός ο οποίος
παράγεται από την καύση να προκαλεί βλάβες στους πνεύμονες.
Συμπτώματα εμφυσήματος.
Το εμφύσημα είναι νόσος προοδευτικά επιδεινούμενη
η οποία εμφανίζεται σε άτομα>50 ετών. Παρατεταμένη έκθεση σε καπνό ,
προκαλεί βαθμιαία καταστροφή των πνευμόνων προκαλώντας τον χαρακτηριστικό βήχα
και δυσχέρεια στην αναπνοή. Το εμφύσημα αποτελεί μία από τις νοσολογικές
οντότητες της Χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας. (η άλλη είναι η χρόνια
βρογχίτιδα).
Πως γίνεται η διάγνωση του εμφυσήματος;
Ο γιατρός πρέπει να πάρει ένα πολύ λεπτομερές
ιστορικό.
Από πότε χρονολογείται η δυσκολία στην αναπνοή;
Τι την βελτιώνει;
Τι την επιδεινώνει;
Υπάρχει ιστορικό πρόσφατης λοίμωξης;
Έχουν επιδεινωθεί τα συμπτώματα το τελευταίο χρονικό
διάστημα;
Ο ασθενής είναι καπνιστής;
Είναι ο ασθενής παθητικός καπνιστής;
Υπάρχουν άλλοι παράγοντες που μπορεί να
συμβάλλουν στην εμφάνιση δύσπνοιας;
Υπάρχει οικογενειακό ιστορικό πνευμονικής νόσου;
Φυσική εξέταση.
Αυτή μπορεί να επικεντρωθεί στους πνεύμονες αλλά
μπορεί επίσης να συμπεριλάβει την καρδιά και το κυκλοφορικό σύστημα.
Υπάρχει αυξημένος αριθμός αναπνοών;
Χρησιμοποιεί ο ασθενής (πλην των πλευρών και του
διαφράγματος) και τους μύες του τραχήλου για να αναπνεύσει;
Φαίνεται ο θώρακας να έχει μεγεθυνθεί ή να έχει
πάρει μορφή βαρελιού;
Η εκπνοή διαρκεί περισσότερο από ό,τι πρέπει;
(παράταση εκπνοής)
Έχει μειωθεί η κινητικότητα του διαφράγματος;
Είναι ο ασθενής κυανωτικός;
Κατά την ακρόαση υπάρχει σφύριγμα στο στήθος,
ιδίως κατά την βίαιη εκπνοή;
Εργαστηριακός έλεγχος.
Α. Οξυμετρία : μη επεμβατική
εξέταση κατά την οποία μετράται ο κορεσμός του αίματος σε οξυγόνο. Αυτή η τιμή
είναι συνήθως >92%. Τιμές<90% μπορεί να δηλώνουν ανάγκη χορήγησης
οξυγόνου.
Β. Γενική εξέταση αίματος: Είναι
συνήθης η αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων ως απάντηση στη χαμηλή
συγκέντρωση του οξυγόνου στο αίμα.
Γ. Αέρια αρτηριακού αίματος: Μας δίνουν τη
δυνατότητα διάγνωσης χρόνιας αναπνευστικής ανεπάρκειας. Τιμές: PO2<60mmHg
και PCO2>50mmHg θέτουν τη διάγνωση.
Απεικονιστικές εξετάσεις.
Α. Α/α θώρακος.
Β. Αξονική τομογραφία θώρακος.
Λειτουργικές δοκιμασίες πνευμόνων.
Μετράται η ροή αέρα από και προς τους πνεύμονες
και χρησιμοποιείται ως δείκτης βαρύτητας του εμφυσήματος. Τα αποτελέσματα
της εξέτασης συγκρίνονται με αυτά ενός ατόμου ελεύθερου νόσου ίδιας ηλικίας,
ύψους, σωματικού βάρους και σωματότυπου.
Στάδια εμφυσήματος.
Το εμφύσημα χωρίζεται σε 4 στάδια:
- Ήπιο:
FEV1>80% πρβλ.
- Μέτριο:
FEV1: 50-80% πρβλ.
- Σοβαρό:
FEV1: 30-50% πρβλ.
- Πολύ
σοβαρό: FEV1<30% πρβλ.
Θεραπευτική αντιμετώπιση.
Το εμφύσημα δεν θεραπεύεται. Ο στόχος της
θεραπείας είναι να σταματήσει η περαιτέρω καταστροφή του πνευμονικού
παρεγχύματος και να διατηρηθεί η πνευμονική λειτουργία. Ο ασθενής πρέπει να
γνωρίζει ότι ο στόχος της θεραπείας είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής και ο
περιορισμός των συνεπειών της νόσου στην καθημερινότητα του ασθενούς.
Διακοπή καπνίσματος.
Ο υπ’αριθμόν ένα στόχος είναι να πειστεί ο
ασθενής να διακόψει το κάπνισμα. Σημειώνεται εδώ ότι η πρόληψη στην καπνιστική
συνήθεια είναι το παν, οπότε το να μην αρχίσει κανείς το κάπνισμα είναι πολύ
ευκολότερο από το να το διακόψει.
Φαρμακευτική αγωγή.
Βρογχοδιασταλτικά.
Κορτικοστεροειδή.
Αντιβιοτικά. (μόνο μετά από συμβουλή γιατρού)
Οξυγονοθεραπεία.
Πνευμονική αποκατάσταση.
Το πρόγραμμα πνευμονικής αποκατάστασης
περιλαμβάνει δύο παραμέτρους:
Α. Εκπαίδευση.
Β. Άσκηση.
Η εκπαίδευση περιλαμβάνει:
Κατάλληλες τεχνικές αναπνοής.
Αποβολή εκκρίσεων.
Κατανόηση της φαρμακευτικής αγωγής και των
συσκευών χορήγησής τους.
Δικτύωση με άλλους ασθενείς με την ίδια νόσο.
Κατάλληλη μηχανική του σώματος.
Ποια είναι η πρόγνωση και το προσδόκιμο
επιβίωσης ενός ασθενούς με εμφύσημα;
Το εμφύσημα είναι νόσος που δεν επηρεάζει τόσο το
προσδόκιμο επιβίωσης όσο την ποιότητα ζωής. Ο στόχος της θεραπείας όπως
ειπώθηκε παραπάνω είναι να προλάβει την περαιτέρω καταστροφή των
πνευμόνων και να αυξήσει τη λειτουργική ικανότητά τους .Η κλίμακα BODE μπορεί
να μετρήσει την ποιότητα ζωής και να βοηθήσει στην πρόγνωση του βαθμού
λειτουργικότητας μελλοντικά.
Β: Body mass index. Δείκτης
μάζας σώματος.
Ο: Obstruction. Απόφραξη.
D: Dyspnea. Δύσπνοια.
Ε: Exercise capacity: Ικανότητα
άσκησης. Πόση απόσταση μπορεί ο ασθενής να διανύσει σε χρόνο 6 λεπτών.
Βασίλης Τσούτσος, MD, MSc Δημόσιας Υγείας
Ειδικός Πνευμονολόγος - Φυματιολόγος
